Arsenik Nedir?

Arsenik, kimyasal sembolü "As" ve atom numarası 33 olan, yarı metal (metalloid) özellikler gösteren bir elementtir. Doğada hem organik hem de inorganik bileşikler halinde bulunur ve yer kabuğunda yaygın bir şekilde dağılmıştır. Endüstride çeşitli kullanım alanları olsa da, zehirli yapısı nedeniyle sağlık açısından ciddi riskler taşır.

Arsenik (as)

Periyodik cetvelin 5A grubunda yer alan arsenik, hem metalik hem de ametalik özelliklere sahip bir metalloiddir. Gümüş grisi, kırılgan bir yapıya sahip olan kararlı formunun yanı sıra sarı ve siyah renkli allotropları da bulunur. Kimyasal olarak havada kolayca oksitlenir ve güçlü asitlerle tepkimeye girer.

Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri

Özellik	Değer
Kimyasal Sembol	As
Atom Numarası	33
Molar Kütle	74.92160 g/mol
Elektron Dizilimi	[Ar]4s² 3d¹⁰ 4p³
Yoğunluk (Gri Form)	5.73 g/cm³
Erime Noktası	817°C
Kaynama Noktası	614°C
Elektro negatiflik	2.20 (Pauling)
İyonlaşma Enerjisi	1312 kJ/mol

Arsenik doğada genellikle arsenik-75 izotopu olarak bulunur. Toplamda 33 radyoizotopu tespit edilmiş olup, en kararlı olanı arsenik-73’tür.

Arsenik

Kullanım Alanları

Arsenik, tarih boyunca birçok alanda kullanılmıştır. Eski çağlarda bronz üretimi ve böcek ilaçlarında yer alırken, günümüzde kullanım alanı daha çok teknoloji ve metalurjiyle sınırlıdır. Özellikle yarı iletkenlerde (örneğin galyum arsenit) ve kurşun alaşımlarında (örneğin araba aküleri) kullanılmaktadır.

Bazı Kullanım Alanları:

Alan	Uygulama
Elektronik	Galyum arsenit, n-tipi dopant
Metalurji	Kurşun alaşımları, mühimmat
Tarım	Pestisit, herbisit (kullanımı azalmıştır)
Cam ve Seramik	Cam üretimi, boyalar

Toksisitesi nedeniyle birçok ülkede arsenik bileşiklerinin tarımda ve ahşap koruyucularda kullanımı sınırlandırılmıştır.

Toksikolojik ve Sağlık Etkileri

Arsenik, bilinen en zehirli elementlerden biridir ve Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC) tarafından insanlar için kanserojen olarak sınıflandırılmıştır. İçme suyundaki arsenik, özellikle gelişmekte olan ülkelerde ciddi bir çevresel sağlık sorunudur. Akut arsenik zehirlenmesi, olağandışı yüksek dozda inorganik arsenik maruziyetiyle ortaya çıkar ve bulantı, kusma, ishal, uyuşma, karıncalanma, kas krampları ve hatta ölümle sonuçlanabilir. Ölümcül doz genellikle 100 mg arsenik oksit olarak belirtilir.

Kronik maruziyet, özellikle içme suyu ve yiyecek yoluyla, deri pigmentasyon değişiklikleri, cilt lezyonları, avuçlarda ve ayak tabanlarında sert lekeler (hiperkeratoz) gibi belirtilerle kendini gösterir. Bu belirtiler yaklaşık beş yıllık minimum maruziyetten sonra ortaya çıkar ve cilt kanserinin öncüsü olabilir. Ayrıca, uzun süreli arsenik maruziyeti mesane ve akciğer kanserlerine neden olabilir. Diğer olumsuz sağlık etkileri arasında gelişimsel etkiler, diyabet, akciğer hastalığı ve kardiyovasküler hastalıklar yer alır.

Arsenik zehirlenmesi belirtileri, akut durumlarda dudaklarda yanma, yutma güçlüğü, mide ağrıları, kramplar ve ishal olarak sıralanabilir; kronik durumlarda ise ishal, deride renk koyulaşması, nefes ve terin sarımsak kokması, ödem, aşırı salya ve yaygın kaşıntı görülebilir.

Çevresel Etkiler ve Riskler

Arsenik; toprak, su ve hava gibi doğal kaynaklarda bulunabilir. Madencilik, tarım ve sanayi faaliyetleri arsenik salınımını artırmaktadır. Özellikle bazı coğrafi bölgelerde, yeraltı sularındaki arsenik seviyesi insan sağlığını tehdit edecek düzeydedir.

Pirinç, arsenik içeriği nedeniyle dikkat çeken bir besindir. Arsenik, topraktan pirinç bitkisine geçebilir ve bu da gıdalar aracılığıyla insanlara ulaşabilir.

2001 yılında, ABD Çevre Koruma Ajansı (EPA), arseniki Superfund Tehlikeli Maddeler Listesi’nde 1 numaraya yerleştirmiştir.

Etimoloji ve Tarihçeden Notlar

Arsenik kelimesi Farsça “zarnikh” (sarı orpiment) ve Yunanca “arsenikos” (erkeksi/güçlü) kelimelerinden türetilmiştir. Arsenik metali ilk kez 13. yüzyılda Albertus Magnus tarafından izole edilmiştir.

Viktoryen dönemde kozmetik amaçlı kullanılmış, hatta beyaz ten için cilde sürülmüştür. , tarih boyunca pek çok suç hikâyesine konu olmuştur.